Katalog propozycji zmian uregulowań prawnych wraz z uzasadnieniami na bardziej chroniące dzieci krzywdzone, przygotowany przez fundację ad vocem w ramach bieżącego i długofalowego planu pracy
I Wprowadzenie
1. Wprowadzając do polskiego ustawodawstwa system przeciwdziałania przemocy nie zadbano o to, żeby go obudować edukacją społeczną.
Uzasadnienie:
Fundacja zwróci się do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwa Sprawiedliwości o przygotowanie zestawu edukacyjnego omawiającego podstawowe uregulowania prawne w ustawodawstwie polskim.
1. W wersji dostępnej dla statystycznego odbiorcy.
2. W wersji bardziej specjalistycznej dla pracowników socjalnych, kuratorów, pedagogów, psychologów
3. Zwrócimy się do Ministerstwa Edukacji o umieszczenie w programie edukacyjnym problematyki prawnej dotyczących dzieci krzywdzonych
4. Spróbujemy zainteresować problemem dziennikarzy, którzy mogą mieć duży wpływ edukacyjny.
2. System może być najlepszy, ale będzie bezużyteczny jeżeli na początku tego systemu nie będzie osób przygotowanych do rozpoznawania problemów.
Uzasadnienie:
Programy szkoleniowe, które będą obejmować nauczycieli, pedagogów, psychologów, policjantów. Zostaną oni przygotowani do rozpoznawania dzieci krzywdzonych i podejmowania odpowiednich reakcji. Fundacja będzie zabiegać o przygotowanie procedur dotyczących postępowania osób zawodowo pracujących z dziećmi lub na ich rzecz w przypadku podejrzenia o stosowaniu przemocy wobec dziecka.
3. W procesie edukacji osób zawodowo pracujących z dziećmi państwo nie przygotowało ich do wielu zadań, które im powierzono m. in. w zakresie rozpoznawania i udzielania pomocy dzieciom krzywdzonym. Będziemy postulować o wprowadzenie do programów kształcenia przygotowanie
z zakresu rozpoznawania dzieci krzywdzonych.
Uzasadnienie:
Apel do Ministerstwa Edukacji o korektę programu kształcenia przyszłych nauczycieli, pedagogów, pracowników socjalnych poszerzonego o problematykę rozpoznawania dzieci krzywdzonych i udzielania im skutecznej pomocy. Przygotowanie programów, które obejmowałoby aktualnie zawodowo pracujących z dziećmi lub na ich rzecz.
4. Słabe zabezpieczenie interesów dzieci w ustawodawstwie polskim.
Uzasadnienie:
Osoby zawodowo pracujące z dziećmi powinny w sposób właściwy reprezentować interesy dzieci.
1. Zasadne było by sporządzenie kodyfikacji polskich uregulowań prawnych dotyczących praw dzieci krzywdzonych. Jest to tym bardziej zasadne, że prawa dzieci w Polsce rozproszone są w kilkudziesięciu ustawach i innych uregulowaniach prawnych.
2. Wiele problemów dzieci krzywdzonych w ogóle nie znalazło rozwiązania w ustawodawstwie polskim. Dotyczy to między innymi dobra dziecka dobrze rozwiązane w uregulowaniach innych krajów Europejskich. Oznacza to, że w toczących się postępowaniach nie uwzględnia się zdania dziecka. Częściowo rozwiązują ten problem Międzynarodowe Akta ratyfikowane przez polski rząd między innymi Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dziecka ratyfikowana przez polski rząd 1 lipca 2000 roku, która ma zapisy zobowiązujące wymiar sprawiedliwości do uwzględniania dobra dziecka i jego zdania w danej sprawie. Właściwe byłoby przeniesienie tych zapisów do polskiego ustawodawstwa.
3. W polskim ustawodawstwie brakuje rozwiązań określonych w prawie międzynarodowym jako alienacja rodzicielska czyli wyciągniecie konsekwencji prawnych wobec rodzica, który tendencyjnie z nieuzasadnionych powodów przedstawia w złym świetle drugiego z rodziców.
4. Plagą polskiego wymiaru sprawiedliwości są nagminne umorzenie postępowań w przypadku przemocy wobec dzieci. Bardzo niskie wyroki w sprawie przestępstw wobec dzieci i rozpoznawanie zabójstw dzieci nawet tych najbardziej brutalnych jako pobicie ze skutkiem śmiertelnym. Sądy wydając niskie wyroki na zabójców dzieci często podzielają obronę oskarżonego, że zabójstwo nie było zamierzone. Wyroki w Polsce na przestępców wobec dzieci bardzo odbiegają od tych w krajach Europejskich.
II Słabe zabezpieczenie praw ofiar w ustawodawstwie polskim
1. Należałoby zweryfikować prawa sprawców przemocy.
Uzasadnienie:
Sprawcy przemocy w polskim ustawodawstwie mają większe prawa od swoich ofiar. Mają oni lepszy dostęp do pomocy prawnej z urzędu, nawet ci najbardziej agresywni mają pełny wgląd w zeznania świadków. Bardzo rzadko stosuje się ochronę świadków przez co przestępca może wpływać na ich zeznania poprzez zastraszanie, które w zasadzie jest bezkarne. Bardzo rzadko stosuje się w postępowaniu przygotowawczym izolacje w formie aresztu. Nie jest to właściwe, że w przypadku przemocy domowej matka z dziećmi idzie do ośrodka pomocy a przestępca zostaje w domu. Wymiar sprawiedliwości bardzo rzadko stosuje się do zapisu art. 11a Ust. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, który umożliwia trwałą izolację stosującego przemoc.
2. Należałoby zweryfikować procedury interwencji policyjnej w przypadku przemocy domowej.
Uzasadnienie:
Polska policja jest słabo przygotowana do profesjonalnej interwencji w przypadku przemocy domowej wobec dzieci. Niebieska karta nie jest sformułowana w sposób zadowalający zawiera wiele nieistotnych sformułowań natomiast pomija treści przydatne wobec stosujących przemoc. W przypadku przemocy domowej odwołuje się do zgody ofiary do jej wypełnienia, jeżeli ofiarami również są dzieci to żądanie zgody od ich opiekunów jest naruszaniem prawa, ponieważ przestępstwa wobec dzieci rozpoznawane są z urzędu. Policjanci bardzo często nie są przygotowani do właściwego zabezpieczania dowodów przestępstwa przemocy wobec dzieci. Często nie wywiązują się z obowiązku informowania ofiar o ich prawach.
3. Źle uregulowana sprawa wspólnego mieszkania ze sprawcą przemocy, brak zabezpieczenie interesu dzieci. To nie jest dobre rozwiązanie, że to ofiara musi opuszczać wspólne mieszkanie.
Uzasadnienie:
Jeżeli mieszkanie jest jedyną własnością stosującego przemoc to może on bezkarnie pozbawić swoją rodzinę dachu nad głową, może to mieszkanie sprzedać lub wynająć osobom trzecim. Fundacja proponuje rozwiązać ten problem w ten sposób, żeby do artykułu 11a z ust. 1 o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie dopisać akapit zabraniający sprawcom przemocy dysponowania mieszkaniem. W związku z tym artykuł 11a z ust. 1 otrzymałby brzmienie: „Jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkanie osoba dotknięta przemocą może zażądać aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania oraz pozbawienia go prawa do dysponowania nim na okres przymusowego opuszczenia”. Ten dodatkowy zapis zabezpiecza interes dzieci. Nie jest właściwym rozwiązaniem systemowym, żeby wspólne mieszkanie przypadku przemocy, opuszczały ofiary do „domów” samotnych matek, które nie zastąpią, zwłaszcza dzieciom, prawdziwego rodzinnego domu, który znają. Przeprowadzka jest uciążliwa dla dzieci przez co mają problem z adaptacją w nowym środowisku. Utwierdza to w ofiarach przekonanie, że to oni są winni zaistniałej sytuacji skoro musieli opuścić własny dom i środowisko, które znają. To stosującemu przemoc powinno się udostępnić lokal zastępczy na czas określony przez sąd przymusowej izolacji.
4. Prawo własności nie zabezpiecza interesu dzieci, które są ofiarami przemocy.
Uzasadnienie:
W prawie własności proponujemy nowelizację prawa własności o zabezpieczenie interesu dzieci, wychodząc z założenia, że na rodzicach spoczywa obowiązek zabezpieczenia dzieciom właściwego poziomu życia. Zwłaszcza, że z pisma otrzymanego przez fundację od departamentu legislacyjnego Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że trybunał konstytucyjny analizował kwestie dopuszczalności ograniczenia własności i praw majątkowych uznając, że gwarancje praw majątkowych w artykule 64 Konstytucji nie mają charakteru absolutnego i ograniczenie ich przez ustawodawcę jest dopuszczalne, powinno jednak podlegać weryfikacji z punktu widzenia przesłanek sformułowanych w artykule 31 ust. 3 Konstytucji RP. Chodzi tu o prawa dzieci. Generalnie polskie uregulowania prawne są mało przyjazne dzieciom w porównaniu z krajami Europejskimi.
5. Sądy często nie reagują na przemoc psychiczną – chociaż w wielu przypadkach jest dotkliwsza od przemocy fizycznej.
Uzasadnienie:
Polski Wymiar Sprawiedliwości jest nie przygotowany do właściwego reagowania na przemoc psychiczną. Bagatelizuje i lekceważy skargi dotyczące przemocy emocjonalnej. Dostrzegamy konieczność przeszkolenia funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości w zakresie rozpoznawania przemocy psychicznej i zabezpieczenia dowodów (z dysku twardego komputera, z pamięci telefonu, odbierania zeznań). Przemoc fizyczna jak i psychiczna jest co raz częściej obecna w naszym społeczeństwie, a reagowanie na nią powinno się uważać za obowiązek. Tym bardziej zatrważające jest podejście polskiego sądu do wyciągania konsekwencji wobec osób stosujących przemoc psychiczną: nie dostrzeganie problemu, przeświadczenie o bezkarności przestępców i braku reakcji u świadków zdarzeń tego typu.
6. W polskim wymiarze sprawiedliwości sprawy dzieci krzywdzonych są marginalizowane i bagatelizowane. Wymiar sprawiedliwości nie radzi sobie z przestępczością wobec dzieci. Nie jest przygotowany do osądzania przestępstw seksualnych na dzieciach.
Uzasadnienie:
Polski wymiar sprawiedliwości niemal zupełnie nie radzi sobie z przestępczością seksualną wobec dzieci. Brak odpowiednich procedur, które uruchamiają system, w przypadku, kiedy dziecko jest ofiarą przemocy seksualnej. Podobnie jak w innych przypadkach, wymiar sprawiedliwości nie jest w stanie odpowiednio zebrać i zabezpieczyć dowodów przestępstwa. Rzadko funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości potrafią rozmawiać z dzieckiem ofiarą przestępstwa seksualnego. Przewlekłość opinii biegłych ma niekorzystny wpływ na przebieg postępowania sądowego.
7. Przewlekłość postępowania i plaga umorzeń to dotkliwy i nieprzyjazny dzieciom problem.
Uzasadnienie:
Przewlekłość postępowań i plaga umorzeń działa na szkodę ofiar przestępstw, jest to dodatkowa krzywda wobec dziecka, ofiary przestępstw. Należy uregulować prawnie, że sprawy dotyczące dzieci powinny mieć priorytet i muszą być rozpatrywane w terminie nie dłuższym niż kilka miesięcy. Sąd jako jednostka, która ma chronić dziecko, działa przeciw niemu nie udzielając mu potrzebnej pomocy. Dziecko traci zaufanie do wymiaru sprawiedliwości i dorosłych. Dziecko, które ma świadomość pozostawania w problemie oraz otaczającej go samotności, może mieć problemy w funkcjonowaniu w społeczeństwie w przyszłości oraz może zacząć się obwiniać. Dziecko żyjące z poczuciem krzywdy i winy słabo nawiązuje kontakty międzyludzkie. Przewlekłością postępowania i umorzeniami sąd wydaje wyrok skazujący na dziecko.
8. Należałoby podnieść profesjonalizm funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości w zakresie znajomości mechanizmów przemocy domowej i rozpoznawania dziecka krzywdzonego.
Uzasadnienie:
Funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości w procesie kształcenia zawodowego i dokształcającego należy przeszkolić w zakresie rozpoznawania dzieci krzywdzonych i mechanizmów przemocy domowej. Pozwoli to na zwiększenie profesjonalizmu a przede wszystkim zwiększy wykrywalność przemocy wobec dzieci.
9. W wyniku niespójnego systemu pomocy dzieciom krzywdzonym pracownicy socjalni, którzy mają dużą wiedzę o dziecku i rodzinie i nie zawsze mają, co z tą wiedzą zrobić.
Uzasadnienie:
Brak czytelnych procedur postępowania dotyczących przestępstw wobec dzieci. Brak spójnego systemu informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w pomoc dzieciom. Brak relacji między osobami pracującymi w instytucjach na rzecz dzieci.
10. Osoby/instytucje podejmujące interwencję, zgłaszające przestępstwo powinny otrzymywać informację o przebiegu i rozstrzygnięciu spraw, szczególnie związanych z przemocą w rodzinie, przy założonej niebieskiej karcie.
Uzasadnienie:
Obowiązujący w Polsce system prawny wyklucza z obiegu informacji osoby zgłaszające podejrzenie o popełnieniu przestępstwa wobec dzieci. To powoduje brak ciągłości opieki nad dzieckiem przez instytucje do których to dziecko trafia. Znacząco utrudnia to pomoc dzieciom krzywdzonym i niekiedy niweczy dotychczasowe wsparcie. Kwestię zatrudniania pedagogów reguluje obecnie organ założycielski szkoły. Ale zwykle jest tak, że nawet jak nie ma w szkole pedagoga zatrudnionego na stałe, to ma on dyżury np. dwa razy w tygodniu, ponieważ taki pedagog obsługuje kilka szkół. W dobrze funkcjonującej szkole nie musi być pedagoga. Dobry nauczyciel sam powinien zauważyć, że dzieje się coś złego z młodym człowiekiem. Są też rodzice, z którymi przecież dzieci rozmawiają, więc problemy można wychwycić wcześnie. – mówi Dorota Skwarek, wicekurator Małopolski. Dla dobra dzieci obecność pedagoga szkolnego w szkole oraz ilość jego godzin pracy nie może być ustalana dowolnie. Powinna być uregulowana zapisami prawnymi.
11. Również pedagog szkolny powinien otrzymać informację zwrotną po interwencji np. o tym czy rodzina dziecka objęta jest terapią.
Uzasadnienie:
Pedagog szkolny, który ma stały kontakt z dzieckiem ma bardzo dużą wiedzę o nim, dlatego ten kontakt między nim a wymiarem sprawiedliwości powinien być trwały. Powinien być informowany o sytuacji dziecka przez co będzie w stanie podjąć właściwe kroki aby pomóc dziecku krzywdzonemu. Poufność, wynikająca z ustawy o ochronie danych osobowych, w zakresie sytuacji dziecka i jego rodziny utrudnia jego terapie. Dziś w szkołach praktycznie nie ma pedagogów szkolnych.
12. Powinno nastąpić zintegrowanie działań wszystkich jednostek pracujących z dzieckiem, przy włączeniu w tą „sieć” służby zdrowia.
Uzasadnienie:
Powinna być wspólna płaszczyzna porozumienia, wspólne kontakty ze sobą, wymiany informacji. Ta integracja wszystkich jednostek pracujących z dzieckiem usprawni opiekę nad nim. Mogą być bardziej skuteczni przez podejmowanie wspólnych decyzji. Służba zdrowia ma dużą wiedzę na temat stanu dziecka krzywdzonego, przez co mogą dostarczyć niezbędnych informacji o jego stanie instytucjom, podejmujących decyzję dotyczących losu dzieci. Konkretnym narzędziem byłaby na przykład wirtualna baza danych zawierająca informację o dziecku krzywdzonym, co usprawniłoby obieg informacji wśród osób zajmujących się dzieckiem. Być może rozwiązaniem byłaby również internetowa baza niebieskiej karty.
13. Nieskuteczne odseparowanie sprawcy.
Uzasadnienie:
Sposób odseparowania i zasady odseparowania sprawcy przemocy, muszą być doprecyzowane i ujęte w ramach jakichś procedur. Dowolność reagowania w takiej sytuacji mija się z zasadami pomocy. Agresywny sprawca jest wypuszczany po kilku godzinach i wraca do dziecka, które w dalszym ciągu jest narażone na agresję. Krótka separacja sprawia, że agresor stanowi jeszcze większe zagrożenie. Bardzo często interwencja policji jest całkowicie nieskuteczna, co powoduje, że agresor ma poczucie bezkarności.
III Słabe zabezpieczenie praw świadków oraz osób podejmujących interwencję
1. Wprowadzenie do regulacji prawnej możliwości, iż pierwsze ogniwo informacji o dziecku krzywdzonym mogłoby być anonimowe.
Uzasadnienie:
Taka procedura stosowana jest w wielu krajach, że informator o dziecku krzywdzonym jest z najbliższego otoczenia agresora i jest chroniony w taki sposób, że jest anonimowy. Obawa zemsty ze strony stosującego przemoc jest tak silna, że powoduje to brak reakcji ze strony potencjalnych świadków. Narasta przez to poczucie bezkarności agresora i brak pomocy ofiarom. Wprowadzenie anonimowości świadków takich zdarzeń zmniejszyłoby dramat dzieci krzywdzonych.
2. Brak dostatecznej ochrony świadków oraz pracowników instytucji, które mają obowiązek interwencji w przypadku podejrzenia, że dziecko jest krzywdzone.
Uzasadnienie:
Ustawa z dnia 28 listopada 2014 o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka nie spełnia pokrywanych w niej nadziei. Ogranicza się tylko do ochrony świadka i pokrzywdzonego na czas czynności procesowej, ochronie osobistej i pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu. W wspomniane wyżej ustawie nie jest uwzględniono wszechstronnej pomocy prawnej, nie powiązanej z dochodami finansowymi ofiary i świadka. Nie zostały przedstawione konsekwencje wobec stałej agresji przestępców. Nie uwzględniono anonimowości świadka zwłaszcza w wyjątkowo ciężkich przypadkach. Wymiar sprawiedliwości z założenia powinien być rzecznikiem pokrzywdzonego i świadka. Obecnie rola wymiaru sprawiedliwości ogranicza się do roli obserwatora postępowania.
3. Pracownikom instytucji, które mają obowiązek interwencji i pomocy dzieciom krzywdzonym, należy umożliwić korzystanie z pomocy psychologa i prawnika. Powinni być przygotowani do radzenia sobie z własnymi emocjami.
Uzasadnienie:
Angażowanie się w rozwiązywanie problemów dzieci krzywdzonych jest obciążające psychicznie dla niosących pomoc, dlatego powinni mieć umożliwione regularne korzystanie z pomocy psychologa, który pomoże im się uporać z emocjami wynikającymi z ich pracy. Pozwoli to na obniżenie stresu i wypalenia zawodowego. Dzięki temu będą bardziej skuteczni do niesienia dalszej pomocy potrzebującym.
4. Pracownicy socjalni w momencie interwencji powinni mieć ochronę prawną jak funkcjonariusze policji.
Uzasadnienie:
Pracownicy socjalni interweniując w przypadku przemocy domowej są narażeni na agresję fizyczną i psychiczną, dlatego powinni mieć ochronę prawną jak funkcjonariusze policji, którzy są w podobny sposób narażeni. Powinni być przygotowani jak korzystać z pomocy funkcjonariuszy policji oraz jak w czasie interwencji, samemu nie zostać ofiarą przemocy. (Stanisław Szwed koordynuje realizację zadań Ministra w zakresie spraw dotyczących zawodów zaufania publicznego).
IV Uregulowania prawne, które utrudniają pomoc dzieciom krzywdzonym
Z polskiego ustawodawstwa należałoby usunąć wszystkie uregulowania prawne, które utrudniają pomoc dzieciom krzywdzonym. Między innymi:
I Z Kodeksu Karnego usunąć Art. 213 § 1, który umożliwia oprawcom oskarżanie przed sądem swoich ofiar oraz wszystkich tych, którzy podjęli interwencje w sprawie przemocy.
Uzasadnienie:
Wnioskujemy o usunięcie artykuł 213 § 1, dlatego, że jego zapisy chronią przestępców. Nie dopuszczają do publicznego oskarżania przestępców, nawet wtedy kiedy oskarżenia są prawdziwe. Powoduje to, że przestępcy oskarżają przed sądem swoje ofiary o zniesławienie. Ofiary narażone są na długotrwałe postępowanie sądowe, gdzie z ofiar przeistaczają się w oskarżonych. Nawet jeżeli sąd oddali to oskarżenie to i tak mają przed sobą piekło wieloletnich procesów o zniesławienie.
II Z Ustawy o Ochronie Danych Osobowych wyłączyć te fragmenty, które uniemożliwiają wykonywanie czynności dla dobra dzieci, np. sprawdzanie czy dziecko ma ślady po przemocy fizycznej, sprawdzanie czystości dziecka, niezapowiedziane wizyty w domu, w którym podejrzewa się przemoc wobec dziecka.
Uzasadnienie:
Zapisy ustawy chronią przestępców zapewniając im anonimowość. Na podstawie tej ustawy nie można posługiwać się danymi przestępcy mimo że jest ot niezbędne do prowadzenia postępowania. Osoby opiekujące się dziećmi nie mają możliwości sprawdzenia czy dziecko nosi ślady przemocy a sprawdzanie warunków domowych dziecka musi być zapowiedziane i opiekunowie muszą na to wyrazić zgodę. Nie daje to obiektywnej oceny sytuacji dziecka i utrudnia mu pomoc.
1. Wychowawca, pedagog szkolny, nauczyciel powinni mieć prawo złożyć w domu dziecka niezapowiedzianą wizytę, żeby się dowiedzieć, co się z nim dzieje.
Uzasadnienie:
Niezapowiedziana wizyta daje obiektywny obraz sytuacji dziecka. Wychowawcy, pedagog szkolny, nauczyciele powinni mieć, dla dobra dziecka, prawo do niezapowiedzianej wizyty w jego domu. Zapowiedziana wizyta pozwala opiekunom przygotować dom i dziecko do spotkania z wizytującymi osobami, przez co może dać mylny obraz sytuacji dziecka.
2. Pracownik socjalny musi mieć prawo odwiedzenia rodziny bez zapowiedzi w czasie, kiedy cała rodzina jest w domu. Zapowiedziane wizyty nie zdają egzaminu.
Uzasadnienie:
Istotne jest, aby pracownik socjalny miał prawo odwiedzić rodzinę bez zapowiedzi i w czasie, który sam określi, między innymi kiedy cała rodzina jest w domu. Musi mieć możliwość swobodnej i bez świadków rozmowy z dzieckiem. Musi mieć możliwość korzystania z pomocy specjalistów na przykład lekarza, psychologa podczas kontaktów z dzieckiem w jego środowisku domowym. Da to szerszy obraz sytuacji dziecka i pozwoli to na postawienie dokładnej diagnozy.
3. Upublicznienie wizerunku oprawcy w przypadku ciężkich zbrodni stanowiących realne zagrożenie dla społeczeństwa.
Uzasadnienie:
Dla własnego bezpieczeństwa, społeczeństwo powinno mieć informacje na temat obecności w ich środowisku zamieszkania niebezpiecznych przestępców. Częściowo rozwiązuje problem na przykład lista pedofilii, jednak powinna być ona bardziej dostępna dla statystycznego obywatela. Upublicznienie wizerunku niebezpiecznych przestępców nie tylko ostrzega społeczeństwa ale również powstrzymuje potencjalnych przestępców przez obawę rozpoznania.
4. Wyłączenie fragmentów chroniących tożsamość sprawcy przemocy. Oprawcy są anonimowi nawet w przypadku ciężkich zbrodni, i kiedy stanowią zagrożenie dla otoczenia.
Uzasadnienie:
Zapewnienie sprawcy groźnych przestępstw anonimowości daje mu poczucie bezkarności. Upublicznienie tożsamości sprawcy groźnych przestępstw zwiększy czujność obywateli. Człowiek stanowiący zagrożenie jest „monitorowany” przez swoich sąsiadów przez co zmniejszają się szanse na jego kolejne przestępstwa. Wzrośnie tym samym bezpieczeństwo wśród obywateli, którzy świadomi zagrożenia ze strony przestępcy, będą bardziej ostrożni.
5. Nie można się dowiedzieć czy recydywista pedofil został poddany terapii z uwagi na ochronę danych osobowych. Takie informacje powinny być jawne.
Uzasadnienie:
Ma istotne znaczenie czy pedofil poddany został terapii i z jakim skutkiem. Społeczeństwo ma prawo wiedzieć czy niebezpieczny przestępca wraca do swojego środowiska resocjalizowany. W związku z tym również ta część zapisów ustawy o ochronie danych osobowych powinna być usunięta.
6. Nie ma systemu izolowania groźnych przestępców, sadystów, psychopatów stanowiących realne zagrożenie dla społeczeństwa. Natomiast mogą oni z łatwością przeniknąć do systemu wymiaru sprawiedliwości czy edukacji. Wyrokiem sądu powinni być dożywotnio pozbawiani prawa wykonywania zawodów związanych z pracą z dziećmi.
Uzasadnienie:
W określonych wypadach należałoby wyrokiem sądu dożywotnio zabronić takiej osobie wykonywania zawodów związanych z dziećmi, tak, by po odbyciu wyroku, człowiek ów nie podjął pracy, która będzie mu ułatwiała dostęp do potencjalnych ofiar. Powinny też powstać uregulowania prawne dotyczące tego, jak powinien być traktowany groźny przestępca po odbyciu kary, jeśli z badań wynika, że z dużym prawdopodobieństwem ponowi swoje przestępstwa. Wzorce można czerpać z uregulowań występujących w innych krajach Europejskich. Społeczeństwo ma prawo do ochrony stworzonej przez państwo przed groźnymi przestępcami. Anonimowość przestępców po odbyciu kary powoduje, że przestępcy mogą przenikać na przykład do edukacji czy wymiaru sprawiedliwości. W polskim ustawodawstwie lista zawiera wyłącznie pedofili. Na zachodzie te listy zawierają również innych, groźnych przestępców, natomiast w Polsce anonimowość mają w dalszym ciągu zagwarantowani niebezpieczni gwałciciele, sadyści czy osoby z poważnymi zaburzeniami osobowości. Niepokojąca jest również nie uzasadnione skracanie zasądzonych kar, przez co skraca się okres resocjalizacji groźnych przestępców.
V Co może zahamować falę przemocy wobec dzieci?
1. Postulujemy o zmianę Kodeksu Karnego dotyczącą zniesienia przedawnienia po 15 latach wobec przestępstwa pedofilii, tak jak to uczyniono w wielu krajach oraz o zmianę kwalifikacji tego czynu z przestępstwa seksualnego na dzieciach na zbrodnię przeciwko dzieciom.
Uzasadnienie:
Dzieci ofiary przestępstw seksualnych nie mówią o swoim dramacie, ukrywają go przed otoczeniem. Z doświadczenia wiadomo, że dopiero po kilku lub nawet kilkunastu latach potrafią o tym mówić, w związku z tym przedawnienie po 15 latach jest całkowicie nieuzasadnione, co powoduje, że wielu przestępców unika kary. W większości krajów przedawnienie przestępstw seksualnych na dzieciach nie ulega przedawnieniu. Nastąpiło to na skutek zmiany orzeczenia czynu z przestępstwa seksualnego na dzieciach na zbrodnie przeciwko dzieciom. Taka zmiana powinna wejść również w Polsce.
2. W każdej szkole powinien być łatwy dostęp do psychologa i pedagoga szkolnego. W ostatnim czasie ilość godzin pracy pedagoga i psychologa szkolnego ustalono w Karcie Nauczyciela na 22 godziny tygodniowo. Jednak uważamy, że powinien istnieć bardziej czytelny nadzór nad realizacją określonych w ustawie zobowiązań.
Uzasadnienie:
Jeszcze do niedawna w wielu szkołach na prowincjach, na wsiach, dzieci pozbawione były możliwości korzystania z pomocy psychologa i pedagoga szkolnego. Obecnie kwestię organizacji pracy pedagoga i psychologa szkolego wpisano w Kartę Nauczyciela, jednak nie zmieniło to znacząco sytuacji. Nadal brakuje pedagogów i psychologów szkolnych. Dzieci z małych miejscowości w dalszym ciągu nie mają do kogo się zgłosić ze swoimi problemami. Brak profesjonalnej pomocy, może rzutować na ich dorosłe życie. Dostrzegamy w tym zakresie poważny brak nadzoru.
3. Przygotować programy jak nauczyć dzieci jak prosić o pomoc i co to jest zły dotyk.
Uzasadnienie:
Od najmłodszych lat powinniśmy uczyć dzieci jak prosić o pomoc. Wzbudzi się wśród nich odruch szukania pomocy a nie zamykanie się z nimi w sobie. Dzieci z natury niechętnie mówią o swoich problemach. Zatajają fakt, że ktoś wyrządza im krzywdę. Często oskarżają siebie o to, co je spotyka. Niezbędne jest przygotowanie przekonywującego programu „jak i kiedy prosić o pomoc”. Ważne jest przeszkolenie w tym zakresie osoby pracujące z dziećmi. Wyjątkowo trudna jest rozmowa z dziećmi na temat wykorzystywania seksualnego dzieci czym jest zły dotyk. Dlatego zajęcia na ten temat muszą być prowadzone przez wybitnych specjalistów z doświadczeniem i przygotowanych do pracy z dziećmi.
4. Przygotować programy edukacyjne do bycia rodzicami.
Uzasadnienie:
Programy edukacyjne przygotowujące do bycia rodzicami powinny być bezpłatne, przystępne i wchodzić w systemy pomocy rodzinie. System pomocy powinien zawierać podstawową wiedzę z zakresu pediatrii oraz wiedzę psychologiczną w tym między innymi jak rozmawiać z dzieckiem, jak rozładowywać emocje, jakie skutki niesie z sobą stosowanie przemocy wobec dziecka. Bogaci w tę wiedzę rodzice są lepiej przygotowani i pewniej się czują w nowej roli. Program edukacyjny „jak być rodzicem” mógłby funkcjonować na stronie internetowej do których odsyłani byliby rodzice lub przyszli rodzice przez szkoły rodzenia, poradnie diecezjalne, informacje prasowe, media publiczne.
5. Wprowadzenie trenerów do przedszkoli i żłobków, którzy nauczą rodziców dobrego kontaktu z dziećmi, jak rezygnować z przemocy.
Uzasadnienie:
Dzieci w wieku od 0 do 5 roku życia są najbardziej narażone na przemoc. Dzieci do 3 lat stanowią ponad 30% dotkniętych przemocą. Tym bardziej jest ważne, żeby nauczyć rodziców jak rezygnować z przemocy oraz jak złapać dobry kontakt ze swoim dzieckiem. W systemie pomocy rodzinie powinni zafunkcjonować trenerzy uczący rodziców dobrego kontaktu z dziećmi. Koszty takiego trenera mógłby pokrywać samorząd lokalny lub z programów społecznościowych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Pomocy Społecznej.
6. Wprowadzenie do szkół i przedszkoli trenerów uczących od najmłodszych lat technik relaksacyjnych, rozładowania złych emocji, uwalniania się od agresji.
Uzasadnienie:
Dostrzegamy potrzebę wprowadzenia do systemy pomocy rodzinie trenerów technik relaksacyjnych dla dzieci. Pozwoli to na radzenie sobie ze stresem, złymi emocjami, pozbycie się agresji. Dzieci wyposażone w taką wiedzę lepiej funkcjonują w społeczeństwie i mają lepsze relacje z rówieśnikami. Bez wątpienia zmniejszy to odsetek przestępstw popełnianych przez dzieci i jest prostą oraz tanią formą przeciwdziałania przemocy. Umiejętność pokonania złych emocji już na tak wczesnym etapie życia zwiększy empatię na los drugiego człowieka. Koszty takiego trenera mógłby pokrywać samorząd lokalny lub z programów społecznościowych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Pomocy Społecznej.
7. Przygotowanie przez Ministerstwo Cyfryzacji bezpłatnego programu ochrony rodzicielskiej.
Uzasadnienie:
Dziś dzieci dużo lepiej posługują się nowymi mediami i lepiej funkcjonują w wirtualnej rzeczywistości niż ich rodzice. Nie zmienia to faktu, że również w internecie spotykają się z przemocą werbalną, pornografią i innymi potencjalnie niebezpiecznymi treściami. Rodzice nie wiedzą jak kontrolować aktywność dziecka w internecie. Funkcjonujące na rynku programy ochrony rodzicielskiej są bardzo drogie – 100-200 zł za rok. Możliwość bezpłatnego pobrania takiego programu ułatwiłaby rodzicom kontrolę i zabezpieczyłaby dzieci przed wieloma niebezpieczeństwami, jaki niesie ze sobą niekontrolowane korzystanie z internetu. Programy te pozwalają również kontrolować ilość czasu korzystania z telefonu lub komputera przez dziecko, a wiadomo powszechnie, że uzależnienie od telefonów jest dziś plagą wysokorozwiniętych społeczeństw.
8. Wypełnić lukę w polskim prawie wprowadzając programy terapeutyczne dla sprawców przemocy.
Uzasadnienie:
Programy terapeutyczne w polskim systemie prawnym są słabym ogniwem systemu. Często nie przynoszą pożądanych skutków. Najczęściej uzależnione od zgody sprawców przemocy. Programy terapeutyczne są słabo zróżnicowane czyli nie przystosowane do różnych problemów sprawców przemocy. Wadą systemu jest to, że niemal zupełnie nie są realizowane w więzieniach. Programy terapeutyczne rzadko obejmują całą rodzinę. Udział w programach terapeutycznych mógłby skutkować zmniejszeniem restrykcyjności kar. Powinny być nowoczesne, profesjonalne programy przygotowane przez wysokiej klasy specjalistów (programy rządowe) i realizowane przez przeszkolonych do tego zadania osób.
9. Wprowadzić indywidualną terapię z dzieckiem, nie tylko rodzinną. Rodzinna terapia nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem.
Uzasadnienie:
Nastawienie na wyłącznie terapie rodzinne powoduje, iż prowadzący terapię nie ma indywidualnego kontaktu z dzieckiem. Obecność opiekunów czy członków rodziny powoduje, że dziecko jest zamknięte i trudniej ocenić jego problemy. Obecność rodziny może wpłynąć na to, że dziecko zataja na przykład źródła problemów. Trudno wydać obiektywną ocenę. Utrudnia to tym samym pracę terapeucie i udzielenie profesjonalnej pomocy dziecku.
10. Opracować zwięzłą i czytelną informację, w jaki sposób i gdzie zgłaszać przemoc, w przypadku kiedy jest się świadkiem przemocy. Różnymi kanałami upowszechnić tą wiedzę.
Uzasadnienie:
Świadek przemocy musi wiedzieć jak interweniować, do kogo i w jaki sposób się zwracać, powinien też znać swoje prawa. W polskim ustawodawstwie, świadek przestępstw jest słabo chroniony. Nie zapewnia mu się anonimowości nawet w przypadku agresywnych sprawców. Ta wiedza powinna być upowszechniana na przykład w mediach publicznych, w mediach społecznościowych, kampaniach społecznych. Edukacja społeczna w tym zakresie powinna wchodzić w system przeciwdziałania przemocy realizowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Osoby, które otrzymały taką wiedzę częściej reagują na przemoc wobec dzieci co ma duży wpływ na nieuchronność rozpoznania zjawiska.
11. Wprowadzić do programu specjalizacji lekarza rodzinnego problematykę rozpoznawania dziecka krzywdzonego.
Uzasadnienie:
Problem dzieci krzywdzonych przez całe lata był bagatelizowany, w związku z tym nie znalazł się w programie edukacyjnym lekarzy. Stworzenie w systemie opieki medycznej lekarza rodzinnego, który całościowo opiekuje się rodziną, powinien być przygotowany do rozpoznawania dzieci krzywdzonych. W związku z tym program specjalizacji lekarzy rodzinnych powinien zawierać wiedzę na temat rozpoznawania przemocy wobec dzieci.
12. Silnym ogniwem w szkołach w zakresie przeciwdziałania przemocy są pielęgniarki i higienistki szkolne – skarbnica wiedzy o dzieciach. Niezwykle owocne może się okazać podjęcie dobrej współpracy dyrekcji i grona pedagogicznego z pielęgniarkami.
Uzasadnienie:
Pielęgniarki w szkole zajmują wyjątkową pozycję, ponieważ nie należą do grona osób oceniających. W związku z tym dzieci mają do nich większe zaufanie. Nie krępują się mówić o swoich problemach. Mają przez to okazje jako pierwsze dostrzec przemoc stosowaną wobec dzieci czy inne niepokojące zjawiska. Dobra współpraca pielęgniarek i higienistek szkolnych z psychologiem, pedagogiem, wychowawcami pozwała wykorzystać ich wiedzę do oceny sytuacji dziecka i udzielenia odpowiedniej pomocy. Obecność pielęgniarek szkolnych oraz godziny ich pracy nie mogą być ustalane dowolnie. Powinny być uregulowane zapisami prawnymi.
13. Wprowadzić program wsparcia dziecka podczas rozwodu/rozstania rodziców/opiekunów.
Uzasadnienie:
Na ogół rozwód rodziców jest dramatem dla dziecka, źródłem stresu. Dlatego powinny powstać programy uczące rodziców jak w tym okresie rozmawiać z dzieckiem i próbować go przekonać, że nic się nie zmienia w relacjach rodzic-dziecko, a przede wszystkim, że to nie ono jest winne. Warto rozpowszechnić informację, że w tym trudnym czasie można skorzystać z pomocy mediatora sądowego, który wspólnie z rodzicami i dziećmi pomoże ustalić dalsze funkcjonowanie rodziny po rozwodzie rodziców.
VI Nierozwiązane sprawy dzieci w ustawodawstwie polskim
1. Problem dzieci uchodźców. Pozbawione właściwej edukacji żyją za murami w warunkach więziennych odizolowane od świata, często źle żywione.
Uzasadnienie:
Problem dzieci uchodźców wymaga uregulowania prawnego. Wszystkie dzieci w Polsce, również te, które trafiły w ramach uchodźstwa rodziców powinny mieć takie same prawa. Powinny mieć prawo do edukacji, opieki medycznej i godnego życia. Pozbawienie tych praw dzieci uchodźców może w przyszłości skutkować narastaniem patologii i agresji wśród tych dzieci. Może to stanowić zagrożenie dla otaczającego ich społeczeństwa. W związku z tym niezbędne jest aby jak najszybciej uregulować prawnie problem dzieci uchodźców.
2. Bagatelizowany problem dzieci nieuczestniczących w przymusowej edukacji (np. dzieci romskie lub niepełnosprawne). Bezkarnie nie realizowany jest obowiązek nauki obywateli polskich.
Uzasadnienie:
W Polsce obowiązuje przymusowa edukacja do 15 roku życia. Unikanie tego obowiązku skutkuje nałożeniem kary grzywny w ramach egzekucji administracyjnej a w skrajnych przypadkach sąd opiekuńczy może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej. Tymczasem, gdy dzieci romskie nie uczestniczą w przymusowej edukacji, ich rodzice i opiekunowie pozostają całkowicie bezkarni. Podobnie jest w przypadku dzieci niepełnosprawnych, ale w tym wypadku często dzieci niepełnosprawne nie uczestniczą w przymusowej edukacji z powodu tego, że system nie zapewnia im możliwości udziału.
3. Brak systemu pomocy niepełnosprawnym maluchom. Państwo swoje obowiązki w tym zakresie przerzuciło na organizacje pozarządowe i życzliwych sponsorów.
Uzasadnienie:
Pozostawienie problemów dzieci niepełnosprawnych wyłącznie rodzicom lub opiekunom i przerzucanie pomocy na organizacje pozarządowe i życzliwych sponsorów narusza obowiązujące w Polsce prawa dzieci. Spójny, ogólnopolski system pomocy niepełnosprawnym dzieciom od 0 do 6 lat jest niezbędny, dla wyrównania startu dzieci w życie. Niepełnosprawne i chore dzieci mają do pokonania więcej trudności niż dzieci zdrowe. Tym istotniejsza jest pomoc państwa w wyrównywaniu tych dysfunkcji. Organizacje pozarządowe mogą jedynie uzupełniać ten system, który powinien być głównym obowiązkiem państwa.
VII Martwe prawo
Między innymi:
1. Szczególnie niebezpieczni przestępcy w tym również pedofile po odbyciu kary mają zgłaszać się na posterunku policji. Sąd określa jak często. Jeśli się nie zgłaszają to są bezkarni. Nie można tego wyegzekwować, bo ustawodawca nie przewidział żadnych sankcji z tego tytułu.
Uzasadnienie:
Wymiar sprawiedliwości w tym zakresie, wymaga uzupełnienia o sankcje przewidziane za niestosowanie się do obowiązku zgłaszania się na posterunku policji.
VIII Uśpione prawo
Między innymi:
1. Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dniu 20.11.1989 r. ratyfikowana przez Polskę 30.04.1991 r.
2. Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci z dnia 25.01.1996 r. ratyfikowana przez Polskę 29.07.1997 r.
Uzasadnienie:
Wspomniane wyżej międzynarodowe uregulowania prawne dotyczące praw dzieci, mimo że zostały ratyfikowane przez polski rząd, wymiar sprawiedliwości rzadko korzysta z ich zapisów, mimo że zawierają kwestie nie uregulowane w polskim ustawodawstwie, jak na przykład dobro dziecka, status dziecka niepełnosprawnego czy status przestępcy – dziecka.
IX Paradoksy polskiego wymiaru sprawiedliwości
1. W polskim ustawodawstwie więcej praw mają sprawcy przemocy niż ich ofiary.
Uzasadnienie:
Oskarżony łatwiej otrzymuje obrońcę z urzędu. Podczas procesu może kłamać, fałszywie oskarżać całkowicie bezkarnie. Na każdym etapie postępowania ma pełny dostęp do dokumentacji. Bezkarnie może manipulować i zastraszać świadków, ponieważ polski wymiar sprawiedliwości wychodzi z założenia, że oskarżony może się bronić wszelkimi sposobami. Powinno się wyeliminować z polskiego wymiaru sprawiedliwości możliwość składania fałszywych zeznań przez oskarżonego. A wprowadzić zapisy o surowych karach w przypadku składania fałszywych zeznań przez oskarżonego. Ofiarom trudniej otrzymać obrońcę z urzędu, ponieważ sąd przy jego wyznaczaniu, kieruje się dochodami ofiary.
2. Dzieci z domu dziecka po osiągnięciu pełnoletności coraz częściej dostają skierowanie do noclegowni, ponieważ państwo nie zadbało o ich interes – a ich domy rodzinne zamienione w meliny opłaca gmina z pieniędzy podatników.
Uzasadnienie:
Dzieci opuszczające dom dziecka po osiągnięciu pełnoletności powinny mieć zapewniony dach nad głową. Ta kwestia powinna być uregulowana prawnie. Skazywanie młodego człowieka opuszczającego dom dziecka na bezdomność jest nieetyczne i niedopuszczalne. Jego start w dorosłe życie jest niezwykle utrudniony. Nie wszyscy radzą sobie z tą trudną sytuacją przez co część z nich trafia na drogę przestępstwa. Można by było temu zapobiec, gdyby państwo właściwie wywiązywało się ze swoich obowiązków. Natomiast z powodu niskich dochodów, mieszkanie i opłaty za mieszkanie patologicznych rodzin, zapewniane są przez państwo.
3. Zabójstwo dziecka często kwalifikowane jest jako pobicie ze skutkiem śmiertelnym, za co grozi maksymalnie 15 lat więzienia, a nie jako zabójstwo, które jest zagrożone karą do 25 lat pozbawienia wolności.
Uzasadnienie:
Do niedawna nawet najbardziej brutalne zabójstwo dziecka, sądy określały jako pobicie ze skutkiem śmiertelnym, co oczywiście miało wpływ na bardzo niskie wyroki. Uregulowania prawne dają możliwości sprawiedliwych wyroków wobec zabójstw dzieci, mimo to wyroki zapadają bardzo niskie. Żeby to zmienić potrzebna jest zmiana mentalności wymiaru sprawiedliwości. Obawa przed wysokim wyrokiem stanowiłaby dobrą profilaktykę tego rodzaju zabójstw. Różnica w wysokości kary w wyrokach sądowych za zabójstwo dorosłego człowieka a dziecka jest zatrważająca. Średnio sędziowie ustalają karę za zabójstwo dziecka na poziomie kilku lat, a za zabójstwo dorosłego człowieka zwykle wyroki są dużo surowsze i częściej stosowana jest kara dożywocia. Takie zjawisko jest nie tylko nieetyczne ale również łamie zasadę równości wobec prawa.
4. Planuje się, że w każdej prokuraturze będzie prokurator specjalizujący się w przestępstwach rasistowskich i ksenofobii. Proponujemy, żeby również powołano specjalistę ds. dzieci krzywdzonych.
Uzasadnienie:
Ponieważ generalnie wymiar sprawiedliwości nie radzi sobie z przestępczością wobec dzieci, zasadne by było powołanie i zatrudnienie specjalistów w tym zakresie na wszystkich etapach prowadzonych postępowaniach (policja, prokuratura, sądy). Uzasadniamy to tym, że wymiar sprawiedliwości nie radzi sobie z oceną dziecka krzywdzonego, ze zbieraniem i zabezpieczaniem dowodów przestępstw. Zbyt ogólna specyfikacja pracy wymiaru sprawiedliwości, utrudnia